ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 12، اسفند 1402 ، شماره پی در پی 94

روانشناسی فرگشتی و نقد ادبی تجربی

صفحه (1 - 14)
مریم اسفندیاری ، حسن اکبری بیرق (نویسنده مسئول)، محمد رضایی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1402

چکیده

زمینه و هدف: در میانۀ قرن بیستم میلادی، عده ای از دانشوران حوزۀ ادبیات بر آن شدند که ادبیات باید در جهت روش‌شناسی تجربی حرکت نماید و محققان حوزۀ علوم اجتماعی نیز باید به اهمیت حیاتی تخیّل و آثار مترتب بر آن وقوف یابند. آنان باید این موضوع را وارد برنامه های تحقیقات جاری خود نمایند و چنین امر مهمی را به صورت‌بندیهای تفسیری صرفاً نظری واگذار نکنند. همین امر موجب شد رویکردهای مختلفی از منظر علم تجربی به متون ادبی تقرب جویند. یکی از این رویکردها، روانشناسی فرگشتی بود که میکوشید نقد ادبی تجربی را با نگرشی داروینیستی به پیش ببرد. مقالۀ حاضر تلاشی است در راستای تبیین ربط و نسبت علوم تجربی، بویژه زیست‌شناسی فرگشتی، با علوم انسانی و اجتماعی، بویژه حوزۀ نقد ادبی. بدین منظور ابتدا پس از گزارشی اجمالی از نظریۀ انتخاب طبیعی داروین و تأثیر آن بر دانش روانشناسی، به معرفی روش‌شناسی روانشناسی فرگشتی پرداخته، سپس کاربرد آن را در نقد ادبی نشان داده و با ذکر نمونه هایی به محک تجربه زده ایم.

روش مطالعه: این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی، به شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و با استفاده از منابع دست اول حوزۀ نقد ادبی بر پایۀ روانشناسی فرگشتی انجام شده ‌است.

یافته ها: اگر بخواهیم، مطالعه در متون ادبی را به شیوه ای علمی-تجربی پیش ببریم، نزدیکترین و کارآمدترین شیوه، بهره گیری از هستی‌شناسی و انسان‌شناسی داروینی و استفاده از متدولوژی فرگشت بر اساس انتخاب طبیعی است.

نتیجه گیری: در نهایت بر پایۀ مقدمات مذکور مدعی شده ایم که اگر روانشناسی فَرگَشتی بتواند روایت متقن و جامعی از طبیعت انسان ارائه دهد، میتواند جایگزین نظامات تبیینی مسلط در علوم انسانی امروزه شده، یا آنها را در بر بگیرد و در دل خود جای دهد و طبعاً وارد حیطۀ نقد ادبی شده، تحولی هستی‌شناسانه و شناخت‌شناسانه در آن ایجاد نماید.

کلمات کلیدی
داروین , فرگشت , روانشناسی فرگشتی , نقد روانشناسی ادبی , نقد علمی ادبیات.

• مایر، ارنست (1396)، چیستی تکامل، ترجمۀ مهدی صادقی، تهران: نشر نی.
• Carroll Joseph. (2011). Reading human nature: literary Darwinism in theory and practice, State University of New York
• Carroll, Joseph. (2009). Jonathan Gottschall, John A. Johnson, and Daniel Kruger. "Human Nature in Nineteenth-Century British Novels: Doing the Math." Philosophy and Literature 33, pp.50–72.
• Crews, Frederick. (2008). "Apriorism for Empiricists." Style 42, pp.155–60.
• Darwin, Charles Robert. (1859). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favored Races in the Struggle for Life, London: Murray.
• Davies, Stephen. (2016). Evolutionary Approaches to Literature Philosophy, published in The Routledge Companion to the Philosophy of Literature, edited by N. Carroll and J. Gibson, New York.
• Dennett, Daniel C. )1995(. DARWIN'S DANGEROUS IDEA EVOLUTION AND THE MEANINGS OF LIFE, Penguin Press, London.
• Dutton, Denis. (2009). The Art Instinct. New York: Bloomsbury Press.
• Goodheart, Eugene. (2009). Darwinian Misadventures in the Humanities, p.18.
• Gottschall, J. (2008). Literature, Science and a New Humanities, New York: Palgrave Macmillan.
• Liberman, Mark. (2008). Literary evolution, under Language and culture, August 3.
• Richards, I.A (1930). Practical Criticism, A study of literary judgment, London.
• Richardson, Alan. (2004). “Studies in Literature and Cognition: A Field Map. “In The Work of Fiction: Cognition, Culture, and Complexity, ed. Alan Richardson and Ellen Spolsky, 1–29. Burlington, VT: Ashgate.